خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و… تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.
از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم.
در سی و چهارمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» به کارگردانی ابراهیم پشت‌کوهی رفته‌ایم.
آثار ویلیام شکسپیر به عنوان یکی از مطرح‌ترین نمایشنامه نویسان تئاتر جهان بارها و بارها توسط کمپانی‌ها و گروه‌های تئاتری در کشورهای مختلف روی صحنه رفته است. طی دهه‌های گذشته و در تئاتر ایران نیز آثار این نمایشنامه‌نویس در سالن‌های تئاتر اجرا شده و کارگردان‌های با سابقه و شناخته شده و همچنین هنرمندان جوان با نگاه‌های مختلف به تمرین و اجرای این آثار پرداخته‌اند.
به طور حتم یکی از متفاوت‌ترین اجراهای آثار ویلیام شکسپیر در ایران اجرای اقتباسی از نمایشنامه «مکبث» در سال ۸۸ بود یعنی زمانی که گروه «تی‌توک» به سرپرستی ابراهیم پشت‌کوهی از بندرعباس نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» را بر اساس آیین‌های بومی و مراسم زار منطقه جنوب ایران و با نگاهی به شیوه‌های اجرایی کابوکی، کاتاکالی، بوتو و کمدیا دلارته اجرا کرد.
در نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» که آوازهای فولکلور جنوب ایران و استفاده از سازهای بومی ایرانی، ژاپنی، آفریقایی و هندی حال و هوای متفاوتی را به اجرا داده بود، مکبث برای به دست آوردن عنوان بابای بزرگ زار، دانکن را می‌کشد و برای رسیدن به این عنوان نیاز به این است که ۱۷ باد تسخیر شود.
این نمایش که سال ۸۸ در بخش تجربه‌های نو بیست و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به صحنه به عنوان اثر برگزیده این بخش شناخته و در سال ۸۹ در کارگاه نمایش مجموعه تئاتر شهر اجرای عمومی خود را سپری کرد.
داود اسلامی، محمد سایبانی، مسعود اولی بندری، فریبا امیری، مریم حکمت، بهروز عباسی، مجید کشاورز و رضا کولغانی بازیگران «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» بودند و بهرنگ عباس‌پور نیز آهنگسازی اثر را بر عهده داشت.
این اثر نمایشی بعد از اجرا در ایران به جشنواره معتبر «آوینیون» فرانسه رفت و علاوه بر اجرا در این فستیوال در کشورهای مختلف از جمله روسیه و ارمنستان نیز اجرا شد.
اجرای نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» با بازخورد و استقبال قابل توجه مخاطبان و منتقدان تئاتر در ایران و خارج از کشور مواجه شد و به عنوانی یکی از موفق‌ترین آثار کارنامه کاری ابراهیم پشت‌کوهی شناخته می‌شود.
ابراهیم پشت‌کوهی درباره ایده شکل‌گیری نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» به خبرنگار مهر گفت: ایده ابتدایی و شکل‌گیری این اثر از آنجا آمد که من روی آیین‌های جنوب، افسانه‌ها و اسطوره‌ها به خصوص آیین زار کار می‌کردم و ریشه‌های ایرانی آیین زار را کشف کردم. بر خلاف اینکه خیلی‌ها آیین زار را پدیده‌ای آفریقایی می‌دانند من نزدیک به ۱۱ نشانه ایرانی در مراسم زار کشف کردم. از سمت دیگر چون شرایط اجرای متن‌های خودم مساعد نبود به دنبال این بودم که نمایشنامه‌ای را که با فضای فکری و ذهنی من نزدیک است روی صحنه ببرم. نمایشنامه «مکبث» به حضور جادوگرها و جادویی که دارد همخوانی دل‌نشینی با جادو و سحرانگیزی آیین زار دارد.
وی یادآور شد: این ایده به ذهن‌ام آمد که ترکیب این ۲ فضا و تلفیق آیین زار و «مکبث» می‌تواند یک پدیده تازه‌ای را در تئاتر به وجود بیاورد. با توجه به این فکر نمایش «مکبث» شکسپیر را در بستر زار و رویدادهایش را هم در هرمز و جنوب ایران شکل دادم. در تمرین‌ها این ایده گسترش پیدا کرد و نشانه‌های آیین‌های زار به خوبی در نمایش «مکبث» جانمایی شد گویی که نمایشنامه «مکبث» از ابتدا برای آیین زار نوشته شده است.
پشت‌کوهی درباره دلایل موفقیت اجرای نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» در داخل و خارج از ایران توضیح داد: بازخوردی که این نمایش داشت بسیار دلنشین، جذاب و متفاوت بود. زمانی که نمایش در جنوب و هرمزگان اجرا شد و مردم با آن هم‌خونی و همخوانی داشتند و به سرعت نشانه‌های آن را درک کرده و مکبث را به شکل بومی شده دیدند. این نمایش بیش از ۵ بار و در مقاطع مختلف در جنوب ایران اجرا شد. در تهران هم چه در جشنواره تئاتر فجر و چه در اجرای عمومی، نمایش مورد استقبال قرار گرفت و فرم متفاوتی که مکبث داشت خیلی مورد اقبال قرار گرفت. از سمت دیگر در اجراهای خارج از کشور نیز این مکبث خیلی پرطرفدار شد و در جشنواره‌های متعدد بین‌المللی توانست عنوان بهترین اثر را کسب کند. با وجود اینکه این نمایش به زبان فارسی دیالوگ دارد، ما بدون زیرنویس و بروشور خاصی اثر را اجرا کردیم و زبان تصویری اثر باعث برقراری ارتباط مخاطبان با زبان‌های مختلف و از کشورهای مختلف شد.
سرپرست گروه تئاتر «تی‌توک» تأکید کرد: به نظرم یکی از دلایل اصلی موفقیت نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» ترکیب و تلفیق آیین زار و نمایشنامه «مکبث» بود. آیین زار از قبل از انقلاب اسلامی خیلی جسته و گریخته معرفی شده بود و هیچوقت به شکل دراماتیک روی صحنه نرفته بود، فقط کسانی که خیلی اهل تحقیق و تفحص درباره آیین‌ها و اسطوره‌ها بودند آیین زار را به درستی می‌شناختند. یکی دیگر از دلایل موفقیت نمایش تلفیق شیوه‌های نمایش شرقی در اثر بود یعنی بستر نمایش زار بود ولی شما کاتاکالی، کابوکی و بوتو را در نمایش می‌دید بنابراین این چندگانگی آیین‌ها و شیوه‌های نمایش شرقی در بستر یک اثر دراماتیک غربی جذابیت مضاعفی ایجاد کرد. همچنین تصویری بودن نمایش و نشانه‌های جادویی آیین زار نیز باعث شد تا نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» برای مخاطب جذاب باشد.
این کارگردان تئاتر با بیان اینکه موسیقی جادویی نمایش نیز برای مخاطب بسیار جذاب بود، اظهار کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های این نمایش، صحنه بی‌چیز آن بود؛ تمام دکور نمایش یک پارچه قرمز بود که به شکل‌ها و شیوه‌های مختلف، فرم و فضا با آن ساخته می‌شد. بعد از اجرای نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» نمایش‌های زیادی به تأسی از این تئاتر با ایده کار با پارچه به‌عنوان تنها عنصر دراماتیک و زیبایی شناسانه، شکل گرفت.
پشت‌کوهی درباره اینکه آیا قصد اجرای مجدد نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» دارد یا نه، گفت: برنامه‌ریزی روشن و کوتاه‌مدتی برای اجرای مجدد نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» به دلیل تعطیلی ۲ ساله کرونایی که در تئاتر ایجاد شد، ندارم ولی این اثر جزو رپرتوآر گروه ما هست و از برنامه اجرایی گروه خارج نشده است. ضمن اینکه بعد از سال ۸۸ و تولید نمایش، این اثر هر ۲ سال یک بار به خصوص برای اجرا در خارج از کشور بازتولید می‌شده است. فکر می‌کنم در آینده نمایش را بار دیگر روی صحنه ببرم.
وی در پایان سخنان خود درباره دغدغه‌ها و مشکلات حال حاضر روند تولید تئاتر، تصریح کرد: مهمترین مسأله و مشکل تولید یک اثر نمایشی، تئاتری که ریشه‌های تئاتر متفکر و جامعه شناسانه دارد تا تئاتری که با نگاه بازاری و اقتصادی تولید می‌شود مسأله اقتصاد و ارتزاق گروه و تأمین هزینه‌ها است. این دغدغه بزرگ گروه‌های تجربه‌گرا و آوانگارد است.
عکس از عبدالحسین رضوانی است.
نظر شما